sexta-feira, 23 de fevereiro de 2024

Prezidente da Repúblika Ramos-Horta, nia beik, bulak ka Sr. Inkonstitusional ke la hatene lee?

Maubere Tuba Rai Metin

Ita nia  Prezidente ema barak gaba nia no nia mos gaba nia aan rasik (MOE LA IHA)  katak nia ema kalibre internasional, matenek, konesidu iha mundu ke nia konese Konstituisaun barak iha mundu maibe hau deskonfia ke lee mos ita nia Prezidente la hatene, lee no interpreta ita nia Konstituisaun maka la hatene duni.

Ninia mandatu nakonu ho atus inkontitusionais, hahu ona bainhira nia promulga lei indulto nian hodi nia fo’o perdaun ba nia belun boot, nia hanoin katak nia boot liu poder judisial, nia halo violasaun  separasaun poderes nian.  Ba rai liur la husu ona autorizasaun Parlamento Nasional, ba dei’t hanesan nia boot liu lei, kuitadu Prezidente hanoin ita beik no nia matenek bele tebe sai Konstituisaun tur ninia hakarak! Moe la iha.

Ramos-Horta no Xanana sira fabrika lei indulto foun hodi benefisia Emilia Pires no Tribunal deklara inkonstitusional, sira rua moe boot ka lae? Sorte tribunal orgaun independente no la lambe botas hanesan Horta lambe Xanana nia sapatu loron-kalan, nia lakon nia integridade, moral no desensia tan deit poder! Moe ka lae? 

Prezidente promete povu katak nia mai hodi repoin orden konstitusional maibe nia viola tun sae ita nia Konstituisaun hodi benefisia nia aan rasik nomos benefisia nia belun sira, ida ne’e maka Prezidente “matenek liu ema hotu” hatene halo.Ehhhhhhh!  Prezidente keta haluha ke ohin loron ita hotu matenek karik balun matenek liu Ramos-Horta, imi ema mestisu sempre hanoin hanehan povu, maibe povu Maubere hader ona no imi nia traisaun ita haree ona.

Foin Ramos-Horta fo’o posse ba Kalohan atu sai embaixador iha Indonésia, Prezidente ida ne’ebe maka hili ema ida ke sai arguido iha prosesu ida atu reprezenta ita nia rai iha rai liur? Hau hatene ke Kalohan sei ema inosente tuir lei, prezunsaun inosensia sei aplika ba Kalohan maibe Timor Oan barak bele okupa kargu ida ne’e, Horta tenki hili ema ida ke  sai arguido iha prosessu judicial ida? So ema bulak no beik  duni maka halo ida ne’e.

Karik moras mental halo ona atakasaun ona ba Ramos-Horta nia kakutak tanba nia atus la normal ona, karik nia halo atuasaun hanesan Xanana nia asulear, tanba ida ne’e maka nia nomeia Kalohan hodi nune’e Governo bele metin nafatin ho PD. Horta no Xanana hamorok duni ba poder, sira mesak distribui poder ba sira nia belun no familia, haree deit embaixador balun  ke Ramos-Horta nomeia, ita tenki hamanasa duni tanba nomeasaun sira ne’e nakonu ho nepotismo no favoritismo…

Ho hahalok aat sira ne’e hau husu ba ita boot sira: 

Prezidente da Repúblika Ramos-Horta, nia beik, bulak ka Sr. Inkonstitusional ke la hatene lee? 

Hau komesa iha duvidas boot se ita nia Prezidente hatene lee tanba ninia violasaun Konstituisaun demais ona. Dehan nia ema kalibre internasional afinal desizaun balun ke nia hasai hatudu momos katak nia beik liu kuda, la hatene lei penal, lei konstitusional nomos la hatene prosessu penal. Ema hanesan nia maka kalibre internasional ka? Halo deit ita moe, halo deit ita moe.

Ramos-Horta tenke moe oituan ba no para ona ho ninia arrogansia no vaidade, no ba estuda oituan tan hodi sai hanesan ita nia eis Prezidente Lu-Olo, ema ida ke matenek, respeitador Konstituisaun no la foti desizaun arbiru no bulak  hanesan Xanana nia atan ida ne’e. Imi goza ho Lu-Olo maibe imi nia kalibre la to’o kalibre Lu-Olo nian. Horta besik Lu-Olo nia ema ignorante boot ida, Lu-Olo matenek liu nia, Horta beik hanesan kuda, hau husu perdaun ba kuda sira, Horta beik liu kuda, ida ne’e maka los.

Agora nia ba dala ida tan ba rai liur, halo saida hodi benefisia ita nia rai maka la hatene duni, Sr. Inkonstitusional gasta osan kofre Estado la halimar, depois nia ba Facebook hodi gaba ke nia fo’o tulun ba povu ho migalhas envenenadas ke nia fo’o. Moe laiha gasta povu nia osan arbiru deit depois ho povu nia osan fo’o fali esmola ba povu! Ramos-Horta hanesan diabo boot  ida, ehhhhhh, moe la iha!

Karik rekurso la favoravel ba Kalohan no tribunal haruka nia ba kadeia, saida maka ba akontese ho governu ida ne’e, monu tanba PD sei sai hosi koligasaun?

Ita hein! 

quinta-feira, 22 de fevereiro de 2024

Deskonfia Hatama Ai-moruk Ilegál PNTL Detein Jerente Farmasia Moris Foun

Timor Post - Jaime Pires & Liduway Xavier

DILI (timorpost.com)- PNTL liuhosi Polísia Nasionál Servisu Investigasaun Kriminál (PNSIK), halo buska no aprensaun ba Klínika Moris Foun, ih Kolmera inklui kaptura Diretór ho estaf na’in rua.

PNTL halo buska no aprensaun ba Farmasia Moris Foun, inklui kaptura Diretór Farmasia ho nia jerente na’in rua seluk tanba deskonfia hatama ai-moruk ilegál.

Nune’e Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL), liuhusi Komandu Jerál, husu mandadu buska iha domisiliariu ba Farmasia Moris Foun, hodi Prende sasan no halo detensaun jerente na’in tolu.

Iha ne’ebé iha loron Kuarta Feira (21/02), loraik ne’e PNSIK halo kedas kapturasa, ba jerente na’in-3, no ohin dadeer halo buska domesiliáriu no prende sasán iha farmásia Kolmera.

Durante madadu buska domisiliáriu ne’e PNSIK Prende ai-moruk, kuaze liu Aitem (6), inklui ho brankas ida, enkuantu aimoruk deskonfia ilegál sira ne’e deskonfia públiku konsumu tiha ona.

La’ós ida ne’e de’it PNSIK mós sei kontinua ba halo buska domesiliariu ba no Prende tan Kontetor Farmasia Moris Foun nian iha Tibar, depois han meudia nia remata.

Hafoin halo buska domisiliariu, Prende sasan no halo kapturasaun, evidensia hirak ne’e lori hotu ba rai iha edifísiu PNSIK Kaikoli, hodi sai hanesan evidensia nune’e suapeita ba jerente na’in tolu Farmasia Moris Foun, ne’ebé deskonfia hatama ai-moruk ilegál ba Tribunal Distrital Dili.

Enkuantu jerente na’in tolu ne’ebé mak PNSIK kamputura ne’e ho naran inisial, J, DI no HDC, hodi lori ba detein iha sela detensaun Komandu Munisipiu Dili.

Komandu Jerál PNTL, liuhusi Polisia Nasionál Servisu Investigasaun Kriminál Nasionál, ezekuta mandatu Tribunal judisial primeiru instansi Dili, ho numeru nuc 0350/23. PNSIK.(*)

Defeza Kalohan Lamenta Prezidente Repúblika La Respeita Dignidade Umana



Timor Post- Beatriz Belo Editor & Liduway Xavier

DILI, (timorpost.com) – Representa ekipa defeza kondenadu, António da Conceição ‘Kalohan’, Advogadu, Arlindo Dias Sanches, lamenta ho desizaun Prezidente Repúblika (PR), José Ramos Horta, nian ne’ebé halo ezonerasa ba António da Conceição ‘Kalohan’ husi Embaixadór Estraordináriu no Plenipotensiáriu ba Rebuplika Indonézia, la respeita ba dignidade umana.

Tanba ne’e, ohin (21/02) ekipa defeza ba kondenadu Kalohan realiza konferénsia ba imprensa hodi hatán ba dekretu Prezidente Repúblika ho númeru 14/2024 Feveréiru 2024 kona-ba ezonerasaun ba António da Conceição ‘Kalohan’.

“Bazeia ba KRDTL artigu 87 pontu B, Presidente Repúblika iha kompeténsia atu nomea no hasai embaixadór maibé ezonarasaun ba señor António da Conceinção laiha razaun jurídiku ba desijaun Tribunál Primeira Intánsia ne’ebé maka kondena tinan 5 ba señor António da Conceição”, dehan Arlindo Dias Sanches, ba jornalista sira liuhosi konferensia ba impresa iha sira-nia edifísiu Advogadu, Bidau, Kuarta, (21/02).

Nia hatutan, haree ba dakretu Presidente Repúblika númeru 14/2024 de Fevereiru 2024, ba ezonerasaun señor António da Conceição husi Embaixadór Estraordináriu no Plenipotensiáriu ba Repúblika Indonézia laiha rajaun polítiku no rajaun jurídiku.

Tanba ne’e, Sai pergunta ba advogadu husi António da Conceição mak hanesan tuir mai:

1. Governu no Presidente Repúblika hatene ka lae señor António da Conceição sei iha prosesu judisiáriu nia-laran maibé nomeia.

2. Governu no Presidente Repúblika hatene ka lae konsekuénsia husi prosesu judisiáriu iha tribunál.

Nia hatutan, prinsipu lei kona-ba kondenadu; desizaun Tribunal Primeira Instánsia vale iha loron 30 nia-laran bainhira iha rekrusu husi parte ida mak estatutu nu’udar kondenadu laiha ona estatutu fila-fali ba arguidu, ne’e mak prinsípu de lei Presumption of Innocence ba señor António da Conceição tanba desizaun tribunál seidauk tranzitu em julgadu.

Rekursu husi señor António da Conceição rejistu ona iha Tribunál Primeira Intánsia iha loron 1 Fevereiru 2024, Maka iha data refere estatutu señor António da Conceinção kondenadu ona maibé la’os ona nu’udar arguidu.

Sai perguntas nu’udar advogadu ba señor António da Conceição maka;

“Antes señor António da Conceição hetan nomeasaun ba Embaixadór Estraordináriu no Plenipotensiáriu ba Rebúplika Indonézia status arguidu. Depois advogadu hatama rekrusu estatutu Sr. António da Conceição, diferente ne’e iha ne’ebé?”,Advogadu ne’e kestiona.

Baze ba fatu no prosesu tuir kódigu penál maka nu’udar advogadu ba António da Conceição katak;

1. PresidenteRepúblikalaihakuiñesimentubaleipenálnoprosesuáltuirkódigupenál

2. Presidente Repúblika laiha kuiñesimentu di’ak kona-ba konsekuénsia husi prosesu iha

tribunál.

3. Presidente Repúblika abuzu puder no la respeitu dignidade humanu señor António da

Conceição, ikus liu

4. PresidenteRepúblika la respeitu prinsípu Presumption of Innocence.(*)

quinta-feira, 15 de fevereiro de 2024

Karik Maun Lere maka tenki sukat ibun tanba koalia mangame ona, hasoru demokrasia no joven sira

Oan Kiak

Maun Lere herói boot, ema ke luta barak hodi Timor Lorosae hetan demokrasia nomos independensia maibe foin komesa koalia mangame deit ho hanoin anti-demokrasia, uainhira fo’o entrevista sira ba media no haruka joven sira sukat ibun uainhira koalia hasoru Maun Xanana kona ba Naktuka.

Maun Lere, Xanana Gusmão ema herói boot iha Timor Lorosae, maibe ohin loron nia laos herói ona, Maun Xanana sai fali ema traidor da pátria tanba ukun sabraut no hasoru Maubere Oan sira, ukun deit hodi ema elite no otonomistas goza Maubere Oan nia osan. Maun Xanana nia governu hanesan lolos ditadura ida, haree deit saida maka akontese ho professor sira ke halo manifestasaun, sira baku, kaer sira no sulan ba sela, hanesan lolos Suharto nia rejime.Triste tebes.

Maun Lere haruka joven sira sukat ibun maibe ami nia lian, joven nia lian maka mundo rona uainhira Massacre Cemitério Santa Cruz akontese, mundu tau matan ba Timor Lorosae tanba ami joven sira la nonok uainhira tenke defende rai ida ne’e ami prontu mesmo ke hatene ke ami bele mate hotu, ami la tauk. Sei la tauk ohin loron se se deit.

La iha ami nia lian laiha independensia, tanba joven nia korajen no asaun iha Novembru 1991 maka Timor Lorosae hetan ukun rasik aan. Indonesia mos hakarak sukat ami nia ibun, maibe la konsegue no maun Lere mos la konsegue no diak liu lalika haruka ema sukat ibun tanba ema rihun ba rihun mate hodi ita hotu hetan demokrasia nomos liberdade espressaun. Kompreende, Maun Lere? 

Liberdade espressaun nomos demokrasia laos imi lider sira  mesak nia kusta, laos Maun Xanana ka Maun Lere nia kusta mesak, Maubere Oan barak tebes mos luta no mate ba independensia, imi la luta mesak.

Ema barak mate, joven barak mate hodi imi agora tur iha imi nia fatin no goza benefisiu independensia hot-hotu. Osan ba imi, osan mina rai ba imi goza mesak deit, kadeira ba imi deit ,status ba imi, laos deit ba imi,  maibe imi nia oan sira nomos imi nia  familia mos goza, imi MESAK maka goza independensia ida ne’.Maubere Oan tur no hateke deit imi goza sira nia osan. Triste, triste tebes.

Besik Maubere Oan nia kiak, terus, halerik  no susar imi lideres hotu riku matak, hakarak tan saida? Hakarak sukat Maubere Oan nia ibun? Tanba sa? Ida ne’e pekadu boot Maun Lere.

Uainhira povu ka joven komesa hahu koalia no kritika imi, Maun haruka povu sukat ibun? Tanba sa, imi Maromak ka? Lae, imi laos Maromak, imi merese ami kritika duni, imi laos boot liu povu, se imi sala, ami kritika no imi tenke simu hodi hadia imi nia aan, laos haruka ema nonok. Sa demokrasia maka imi professa, sa Konstituisaun maka imi lee? La iha sentidu! 

Imi hotu katuas ona, tenki koalia ho matenek, laos koalia hanesan ema beik, tanba imi tenki sai ezemplu diak  ba joventude no agora imi nia komportamento imoral ne’e halo ami moe, la edukativo, la konstrutivo, imi koalia hanesan Timor Lorosae imi nian? Laos imi nian, Maubere Oan nian, kompreende Maun Lere?

Maun Lere karik maka tenki sukat ibun tanba koalia mangame deit, hasoru demokrasia no la respeita Maubere Oan barak ke mate hodi ita bele hetan liberdade espressaun. Karik Maun Lere iha tempu ruma, lee lae ita lei inan hodi persebe saida maka Estadu Direitu Demokratiku nune’e bele  respeita sidadaun sira nia direitos konstitusionais hodi la bele koalia arbiru no hasoru demokrasia no ema sira nia direito.

Maun Lere halo kritika barak iha media maibe hau la rona Maun kritika hasoru governu kriminozu ida ne’e, Maun Xanana nian. Krizi aimoruk,krizi hospital sira, krizi servisu fatin,  krizi eskola, krizi folin sassan nomos lei indulto hodi fo’o perdaun ba Emilia Korrptor Pires. Tanba sa? 

Maun Lere agora sai lider FRETILIN , partido opozisaun, Maun nia servisu no dever maka kritika hahalok aat ke Governu Maun Xanana nian halo, laos ba konkorda ho hot-hotu ke governu halo. Iha kazu Naktuka karik povu la hakilar, Maun Xanana sei faan ita nia rai no Maun Lere sei defende traidor da pátria ida ne’e? Tanba sa? 

Uainhira Maun Xanana kaer joven feto sira nia susun, re’i sira nia ibun, buti no lamas joven feto sira maibe Maun Lere la hakilar hodi hapara hahalok kriminozu ida ne’e hasoru ita nia feto sira. Joven feto sira  tenke submete deit ba Maun Xanana nia bulak  seksual  hodi nia hetan  satisfasaun ba nia hakaran seksual. Maun Lere la defende joven feto sira nia direito, Maun Lere sukat metin Maun nia ibun, los ka lae? Tanba sa? 

Saida ke Maun Xanana halo hasoru feto joven sira, ida ne’e krime tuir ita nia  Kodigu Penal, maibe imi hotu nonok, maibe uainhira joven sira ezerse sira nia direito hodi kritika governasaun Maun Xanana nian, Maun Lere haruka sira nonok. Tanba sa?  

Loron ida povu sei hamrik hasoru imi hotu hodi konkista dala ida tan sira nia direito no liberdade tomak, povu sei hamrik hasoru traidores da pátria no neo- kolonialistas foun iha Timor Lorosae! 

quarta-feira, 14 de fevereiro de 2024

Polícia carrega e detém professores que se manifestavam, Fretilin exige libertação imediata


Timor Hau Nian Doben

A polícia timorense carregou e deteve professores bem como ativistas que protestavam em Díli contra a política de despedimento dos educadores da ministra da Educação, Dulce de Jesus Soares, avançou a média timorense.

O incidente ocorreu na capital timorense, em frente ao ministério da Educação, enquanto os professores se manifestaram contra a política de não-renovação dos contratos de trabalho.

Os manifestantes tinham como objetivo dialogar com Dulce Soares, sem sucesso. 

“A ministra da Educação, Dulce Jesus Soares, fechou o portão aos professores contratados que queriam falar com a ministra sobre os seus problemas, mas a ministra mostrou a sua incapacidade e não tem boa vontade para resolver os problemas que os professores contratados enfrentam”, noticiou o jornal Timor Post.

A bancada da Fretilin já reagiu solidarizando-se com os manifestantes e exigiu a libertação imediata dos detidos nas celas da Polícia Nacional de Timor-Leste (PNTL)  e disse que a manifestação dos educadores é um direito que a Constituição lhes confere.

“ A Fretilin considera que a detenção efetuada pela PNTL no dia 12 de fevereiro 2024 foi sem fundamento porque os professores contratados exigiam os seus direitos estipulados na Constituição timorense, artigo 50, que confere o direito ao trabalho, “Todo o cidadão, independentemente do sexo, tem o direito e o dever de trabalhar e de escolher livremente a profissão”, disse o deputado da Fretilin, David Dias Ximenes.

O deputado da Fretilin disse ainda que a decisão do Ministério da Educação afetou o normal funcionamento do processo de aprendizagem violando assim o direito  de muitos estudantes consagrado na Constituição timorense.

“A decisão do ministério da Educação não foi prudente e afetou muito o funcionamento do processo de aprendizagem em todas as escolas e viola o artigo 59 da Constituição, “O Estado reconhece e garante ao cidadão o direito à educação e à cultura, competindo-lhe criar um sistema público de ensino básico universal, obrigatório e, na medida das suas possibilidades, gratuito, nos termos da lei”, disse.

O Provedor de Direitos Humanos e Justiça, Virgílio Guterres, lamentou também a atuação da PNTL ao deter os professores porque a polícia não tinha necessidade de os capturar, apenas devia ter prevenido.

“Primeiro lamento a atuação da polícia ao prenderem os professores, porque os professores apenas estavam a expressar as suas opiniões, um direito constitucional contra a entidade pública que tem o  poder dos seus destinos, por isso não havia necessidade de os prenderem ", declarou.
 
A PNTL usou força excessiva contra os manifestantes de acordo com vídeos que circulam no Facebook.

Foto, Facebook.

terça-feira, 13 de fevereiro de 2024

FUTEBOL TIMOR LESTE LAIHA ESPERANSA BA FOIN SA'E SIRA TANBA KALBUADI

Salvador Ximenes

Federçao Futebol Timor Leste (FFTL) , hahu hosi nia existencia ate agora la-o hakdasak, laiha esperansa ba talenta foin sae sira. 

Tinan barak FFTL  lidera hosi Fransisco Kalbuadi,  laiha prentasaun, laiha kompetisaun, tantu juvenil ou profesional, futebol  hanesan deit  mehi ida ba labarik sira.

Resultadu hosi liderança Kalbuadi mak falsifika documentos jogador estrangeiro liu naturalusasi jogador, prestasaun seluk mak Federaçao Timor Leste hetan Sansaun hosi FIFA ba pratika “FUTEBOL KARAU”

Hafoin indepensia laiha tebes jogu profesional, nune iha tinan 2015 liu hosi Comite 12 Novembro nebe kria taça rotativa 12 Novembro  konsege hipnotis no fanu ema hotu hodi tau hamutuk hanoin- lori futeboll Timor nebe prospero  no diak ba iha futuru.

Tinan 2015-2016 mak sai sasin ba ema hotu,  Timor Leste hahu jogu kompetitivu ho naran  LIGA FUTEBOL AMADORA,  tinan tinan adaptus sira harame tribun, jogador sira hatudu talento diak iha kampo, ho situasaun  refere konsege redus  problema  arte marciais, kampo futebol ho medida boot ka kiik Club sira okupa nudar fatin ba treinamento.

Futebol Timor Leste iha tempo Secretario do Estado Leovelgido Hornai jogador sira bele haksolok ba sira nia talento, 2024 ita hein Nelio Izac nia contribuisaun.

Tinan 4 nia laran , se mak promove e semak degrada, diskusaun iha loron kalan, iha uma, bairo, fatin fatin sira deskuti, se mak sira nia idola, diskusaun entre joven ida ba joven seluk, valor  amizade hamaluk sira.

DESASTRE BOOT HAKBESIK kuandu iha tinan 2018 ema fo’o  konfianca Fransisco Kalbuady no  Sr. Fransisco Geronimo eleito nudar prezidenti FFTL , iha tinan ida ke hanesa futeboll  Timor leste lakon nia klamar, Liga futeboll Paradu total.

Situasaun nee kontinua ate 2024, ema hotu hanoin Kongresso Nasional FFTL nebe realiza iha fulan kotuk tinan 2024  bele sai anin fresco ba jogador no adeptos sira, pela kontratrio kandidatu ho oin tuan/MUKA LAMA Fransisco Kalbuadi mosu hikas iha palku futebol Timor Leste, halo ema lubuk lakon esperansa, tebes duni KONKA LING KONG  hosi grupu Kalbuadi konsege estraga tan MIMPI PARA PEMAIN,  Kongresso failha total, no ate data Federasaun Futeboll Timor Leste kontinua iha inserteza nia laran.

TANPA KALBUADI CS- KAMI YAKIN SEPAK BOLA TIMOR LESTE AKAN LEBIH BAIK.

FRETILIN Ezije Liberta Emidiata Profesór Husi Sela PNTL


Timor Post- Cesário Sousa & Liduway Xavier

DILI, (timorpost.com)— Bankada FRETILIN iha Parlamentu Nasionál solidariza no husu liberta emediatamente profesór kontratadu na’in-10 ho ativista na’in-4 ne’ebé detein iha sela Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) iha loron 12 fulan-Fevereiru 2024.

“Bankada FRETILIN konsidera detensaun ne’ebé PNTL halo iha loron 12 Fevereiru 2024 laiha fundamentu tanba profesór kontratatu ezije sira-nia direitu tuir Konstituisaun RDTL artigu 50, direitu ba servisu “Sidadaun hotu-hotu feto ka mane, iha direitu no devér atu halo servisu no livre atu hili nia profisaun”, hateten Deputadu Bankada FRETILIN, David Dias Ximenes “Mandati” liuhosi deklarasaun ne’ebé Timor Post asesu iha Tersa, (13/02).

Nia hatutan, artigu 42 Konstituisaun RDTL garante liberdade reuniaun no manifestasaun nian, iha aliña primeiru, iha garantia liberdade ba ema hotu-hotu ne’ebé hakarak halo reuniaun iha pàs no la kaer kro’at, no sira lalika husu uluk autorizasaun.

Maibé Ministra Edukasaun, Dulce de Jesus Soares, taka portaun ba profesór kontratadu sira ne’ebé hakarak ko’alia ho Ministra Edukasaun kona-ba sira nia problema, Ministra Edukasaun hatudu de’it nia inkapsidade no laiha vontade di’ak atu rezolve problema ne’ebé profesór kontratadu sira infrenta.

“Desizaun Ministériu Edukasaun ne’ebé la purdente no kuidadu afeta maka’as ba funsionamentu iha prosesu aprendizagen iha eskola hotu, no viola direitu estudante barak ne’ebé konsagra iha Konstitusaun RDTL artigu 59 ko’alia kona-ba edukasaun no kultura katak, Estadu rekoñese no garante sidadaun hotu-hotu nia direitu ba edukasaun no kultura, nune’e mós harii sistema ensiñu báziku universál , obrigatóriu no bainhira bele, saugate, tuir lei haruka”, nia salienta.

Tanba ne’e, dala ida tan, bankada FRETILIN ezije Ministériu Edukasaun rezolve problema profesór kontratadu sira , inklui liberta emiditamente profesór na’in-10 inklui ativista na’in-4 ne’ebé detein hela iha sela PNTL Munisípiu Dili.(*)

Foto, Facebook.

sábado, 10 de fevereiro de 2024

NAKTUKA DAN KEDAULATAN TIMOR-LESTE

Oleh : Alfredo de Sá

Adakah jalan untuk menyelesaikan  persoalan Naktuka? 

Tentunya ada, setiap negara yang berdaulat, tentunya memiliki kedaulatan yang tidak dapat di tukar dengan hal apapun, sebagaimana yang kita ketahui, dalam beberapa minggu terakhir media Nasional dan Internasional khususnya Indonesia mempersoalkan situasi yang berkemban di Batas darat antara Timor Leste dan Indonesia, Untuk di ketahui bahwa saat ini  tim negosiasi perbatasan Timor Leste telah memasang patok sebanyak 76 buah di garis batas negara,  yang menjadi persoalan pertanyaan besarnya adalah, Penempatan patok baru di Batas darat tidak sesuai dengan Baras darat yang selama ratusan tahun telah ada, baik ada  Belanda, Portugis, dan masa kependudukan Indonezia.

Keanehan Batas baru inilah yang membuat para pemilik tanah di NAKTUKA melakukan protes besar terhadap apa yang di lakukan oleh Tim Negosiasi dari Timor Leste yang di Pimpin lansung oleh Perdana Mentari saat ini yang Mulia Xanana Gusmao,  ungkapan pemilik tanah “ satu Jengkalpun tanah kami tidak akan serahkan pada Indonesia” dan “ Kami siap Mati untuk menjaga tanah kami” pernyataan Heroik dan emosional cinta tanah Air ini di lontarkan; di Dialog Penduduk Naktuka dan Delegasi Perdana Mentri di Oecussi -Naktuka.

Kejanggalan patok Baru inilah yang membuat aktivis, LSM, media sampai saat ini terus mempertanyakan keputusan tersebut.

Pertanyaannya adalah apa betul lahan 270 hektar adalah milik Indonesia, Jawaban bisa iya jika berlandaskan pada acuan putusan baru yang di Pimpin oleh Pak Xanana Gusmao, Jawabannya Naktuka adalah milik Timor Leste jika merujuk pada perjanjian Belanda Potugis, Kependudukan Indonezia, serta berdasarkan Tanah Adat.

Apakah ada kesalahan yang di lakukan Tim Negosiasi dalam batas Naktuka, jawabnya iya.. kenapa dan mengapa :

1.Tim Negosiasi batas wilayah darat tidak berkonsultasi dengan Para ahli waris Adat/pemilik tanah warisan.

2.Ada unsur kesengajaan dari Tim Negosiasi Batas darat Timor Leste dengan pihak Indonesia, dengan kata lain MAIN MATA dan atau ada Unsur kesengajaan.

3.Tim negosiasi secara keseluruhan tidak memiliki kapasitas/keahlian dalam penentuan batas darat.

Perebutan NAKTUKA, jika 76 titik patok  ini terus di pertahankan maka secara keseluruhan Tim Negosiasi Timor Leste telah melahirkan permasalahan baru,  antara lain, RAKYAT NAKTUKA yang Notabene Rakyat Timor Leste  telah di rampas  hak milik Tanahnya oleh Indonesia, dan anehnya Tim Negosiasi inilah yang seolah olah menyerahkan tanh tersebut, kemudian KEDAULATAN SEBAGAI NEGARA  tentunya telah di nodai oleh Tim Negosiasi Timor.

Dari semua persoalan yang terjadi, President Republik Timor Leste yang Mulia Bapak Ramos Horta turut angkat bicara, dan dalam pembicaraannya sangat bertolak belakang dengan apa yang di alami penduduk NAKTUKA, dengan  sebagaimana yang di ucapkan oleh beliau di wawancara :

 “Saya mendukung kebijakan pemerintah ini, Perdana Menteri dan saya memberikan 100 persen kepercayaan saya kepada Perdana Menteri, dia adalah kepala negosiator, jadi orang yang berstatus sebagai Maun Xanana yang bisa kami percayai.”

Ramos-Horta menegaskan kembali dukungannya terhadap Xanana dan mengkritik pihak oposisi atas kritik yang ditujukan terhadap Gusmão dalam kasus negosiasi Naktuka dengan Indonesia.  Horta tidak percaya dengan cara Perdana Menteri (PM) dikritik oleh pihak oposisi.

“Saya belum pernah melihat di dunia ini ketika kepala negosiator pergi untuk bernegosiasi dan pihak oposisi mulai mengkritik kepala negosiator.  Mereka mulai berbicara tanpa alasan di Parlemen dan di tempat lain.  Saya terus mendukung tanpa syarat pemimpin perundingan untuk mencari solusi demarkasi perbatasan darat secara definitif”, ujarnya.

Partai oposisi, Fretilin, sudah bereaksi terhadap kritikan Ramos-Horta dengan menlayangkan pernyataan Kepala Negara.Wakil Sekjen sekaligus Wakil Fretilin, Antoninho Bianco, menyayangkan Horta yang meminta pihak oposisi bungkam dalam kasus Naktuka dan menyatakan bahwa Fretilin mewakili rakyat dan partai ini tidak mewakili presiden atau pemerintah.

“Fretilin hanya membela kedaulatan negara dan tidak bicara apa-apa, mungkin Presidenlah yang bicara apa-apa,” ujarnya.

Ramos-Horta secarq tegas  memerintahkan oposisi untuk bungkam.

Yang menjadi pertanyaannya adalah:

1.Apakah tanah   NAKTUKA akan si serahkan oleh President Timor Leste beserta Tim Negosiasi Fronteira Timor Leste kepada  Indonesia.

2.Apakah Batas Wilayah Laut dapat di tentukan oleh Tim Negosiasi saat ini.

Sebagai warga Negara , saat ini kita hanya bisa menunggu keberlanjutan dari DRAMA NAKTUKA yang di Sutradarai oleh Tim Negosiasi Batas darat Timor Leste.

sexta-feira, 9 de fevereiro de 2024

Ramos-Horta mandou calar a oposição no caso Naktuka violando a Constituição, Fretilin já respondeu


Timor Hau Nian Doben

Em entrevista aos meios de  comunicação social em Díli,  o Presidente da República Ramos-Horta,  mandou calar a oposição e também “os grandes inteligentes” timorenses no caso Naktuka e pediu que deixem o “Maun Xanana” tratar deste assunto.

“Peço aos grandes inteligentes desta terra, eu vejo que protestam muito, façam o favor de deixar o Maun Xanana tratar deste assunto (Naktuka)”, pediu Horta.

O Chefe de Estado  disse que apoiava 100 por cento  a política deste governo, do primeiro-ministro e teceu elogios ao chefe de governo, Xanana Gusmão.

“Eu suporto a política deste governo, do primeiro-ministro e dou 100 por cento da minha confiança ao primeiro-ministro (...), ele é que é o negociador chefe (...), logo uma pessoa com o estatuto do Maun Xanana que podemos confiar”.

Ramos-Horta reiterou o seu apoio a Xanana e criticou a oposição pelas críticas que foram tecidas contra Gusmão no caso da negociação de Naktuka com a Indonésia. Horta mostra-se incrédulo pela forma como o primeiro-ministro foi criticado pela oposição.

“Nunca vi no mundo quando o negociador chefe vai negociar e a oposição começa a criticar o negociador chefe. Começam a falar à toa no Parlamento e em todos os locais. Eu continuo a apoiar incondicionalmente o chefe da negociação para encontrar uma solução para a demarcação definitiva da fronteira terrestre”, declarou.

O partido da oposição Fretilin já reagiu às críticas de Ramos-Horta lamentando as declarações do Chefe de Estado.O secretário-geral adjunto e também deputado da Fretilin, Antoninho Bianco,  lamentou que Horta tenha pedido à oposição para se calar no caso de Naktuka e afirmou que a Fretilin representa o povo e  que este partido não representa o Presidente nem o governo.

“ A Fretilin como oposição representa o povo (...) e o Presidente tem que ouvir as aspirações do povo e não as aspirações do governo (...) Naktuka não pertence ao povo de Oecussi, é território de Timor-Leste e a Fretilin tem o dever de defender a soberania de Timor-Leste e o povo de Naktuka”, declarou.

Antoninho Bianco respondeu ainda a Ramos-Horta que acusou a oposição de falar à toa dizendo que se calhar quem fala à toa é o Presidente da República.  

“A Fretilin apenas defende a soberania do país e não fala à toa, se calhar é o Presidente quem fala à toa”, disse.

Ramos-Horta ao mandar calar a oposição violou mais uma vez a Constituição da República de Timor-Leste, nomeadamente o artigo 70 número 2.

 Artigo 70.º 
(Partidos políticos e direito de oposição) 

2. É reconhecido aos partidos políticos o direito à oposição democrática, assim como o direito a serem informados, regular e diretamente, sobre o andamento dos principais assuntos de interesse nacional.

quinta-feira, 8 de fevereiro de 2024

Governo de Xanana prepara lei para calar timorenses nas redes sociais

Timor Hau Nian Doben

A Agência de Tecnologias de Informação e Comunicação (TIC) que é tutelada pelo Ministério dos Transportes e Comunicações está a preparar um projeto de lei para regular e limitar a utilização das  redes sociais em todo o território  pelos timorenses, noticiaram  ontem órgãos de comunicação social locais.

O vice-presidente da TIC, Eligio Moniz do Rego, disse que “estão a preparar um esboço de lei para regular a utilização dos media sociais (...), esta lei terá como objetivo controlar, regular as redes sociais e também as pessoas que atacam as personalidades timorenses”.

Segundo Moniz do Rego esta lei em breve será aprovada pelo Parlamento Nacional para que a lei sobre o crime cibernético seja também discutida. O objetivo desta lei é incriminar aqueles que usam identidades falsas no Facebook e este trabalho será feito em conjunto com a Secretaria de Estado para a Comunicação Social.

“O objetivo desta lei é incriminar aqueles que usam identidades falsas no Facebook, o TIC irá trabalhar em conjunto com a Secretaria de Estado para a Comunicação Social para que em colaboração apanhem aqueles que usam o Facebook, que são muitos, e que fazem oposição ao governo, porque é considerado um crime online”, disse.

O Timor Hau Nian Doben foi falar com um veterano das Falintil  sobre esta proposta de lei  via  “video call”  e com um sorriso malandro e de gozo ele disse:

“O Xanana é um mafioso, ele e  a sua máfia podem tentar calar 100 ou 200 de nós mas eles nunca irão conseguir calar todo o povo, a Indonésia tentou fazer o mesmo que o Xanana está a fazer mas não teve sucesso nenhum por isso somos hoje independentes”, declarou.

O veterano  disse ainda que Xanana Gusmão é um” traidor vingativo”, que está com medo  e quer  implementar a lei da censura porque o povo ergueu-se  contra o primeiro-ministro nas redes sociais bem como em todo o Timor- Leste por causa do caso de Naktuka e o impediu de “ vender aos indonésios” o território timorense na fronteira de Oecussi. 

“O ditador Xanana está com medo e quer calar o povo, porque foi o povo em  Timor-Leste e nas redes sociais quem impediu o Xanana de nos trair e vender Naktuka aos indonésios. E agora este traidor quer se vingar de nós que o denunciamos a traição dele  e quer criar esta lei para nos fazer calar, mas não vai conseguir nos fazer calar nunca, nunca”, terminou.

Os sucessivos governos de Gusmão têm um estranho conceito de democracia, esqueceram-se que os tempos mudaram e não são nada favoráveis a qualquer tipo de omertà. A eficácia desta lei será com toda a certeza derrotada pela voz de revolta do Povo Maubere. 

“Quando a liberdade de expressão nos é tirada, logo poderemos ser levados, como ovelhas, mudos e silenciosos, para o abate”, George Washington.

quarta-feira, 7 de fevereiro de 2024

Maun Lere monu iha grupu petisionario, Somotxo, Araújo no Florindo nia lasu

Lita Mendonça

Horiseik hau lee iha media katak Maun Lere dehan ke nia konkorda ho petisionario sira, Somotxo, Rui Araujo no Osorio Florindo sira  nia petisaun hodi halo kongresso nasional ida hodi troka Maun Lu no Maun Alkatiri.

Kuidadu Maun Lere keta monu iha petisionario sira nia lasu, sira buka maka kadeira no hakarak hamonu Fretilin tanba sira ema traidor ba Fretilin no servisu ba partidu CNRT nomos ba Maun Xanana.

Jornal STL hakerek:” “Hau aseita ho karta petisaun ne’ebe membru CCF balun tau kestaun atu reforma estrutura, tanba ita haree partidu FRETILIN nee partidu istoriku ida, maibe tanba saida sempre derota ba kada eleisaun, entaun ita tenke halo mudansa politika,” hatete Jeneral Reformadu Lere Anan Timur ba jornalista sira iha Quartel Jeral, Fatuhada, Dili, Sesta (02/02/2024).”

Maun Lere tempo kleur halo serbisu Militar,foin maka fila ba Maun nia uma Fretilin,  la bele halo deklarasaun ba media hanesan ne’e,  tanba petisionario nain tolu ne’e sira hakarak kongresso extra ordinario  maibe militante Fretilin la fo’o ona fiar ba sira iha kongressu liu ba. Sira nia liafuan kongressu, hatun lideransa no hatun partidu historiku ida ne’e, sira nia atuasaun hanesan ema frustradu fali. Foin lais sira ba husu militante partidu seluk nia assinatura, ami hatene ida nee. Kuitadu..

Petisionario sira ne’e sira moe laiha duni, sira hetan previlizio boot iha Fretilin, Osorio Florindo tinan 15 sai membrus Parlamento, no Secretario Estado, Rui Araujo simu knar Primeiro Ministro, Somotxo sai deputadu no membrus do Governo, kompletamente simu tan osan pensanun vitalisia, sira  abandona CCF  ho tempo kleur, sira harii ikipa dinamizador hodi kompete iha kongresso liuba no sira la hetan apoio, no sira husu resigna an hosimMembrus CCF, e  agora sira sai deit militante, iha partidu nia laran sira laiha forsa ka poder desizaun nian, tanba sa maka sira hakarak beibeik halo revolusaun iha Fretilin nia laran? Kria instabilidade, klaru. Agora mos sira hari tan Grupu Petisionario, sira hakarak buat barak maibe sira laiha domin ba partidu, merese bolu saida ita lahatene…

MAUN LERE NEBE AMI HADOMI NO RESPEITO

Maun Lere nia deklarasaun hafraku lideransa Fretilin nomos partidu Fretilin, maibe ita hotu se basa rein to-os.

Maun Lere labele halo petisionario sira nia  jogada foer hodi destroi Fretilin,Maun Lere temki hamutuk  Maun Mari No Lu Olo hodi sai opozisaun,  laos halo opozisaun ba malu.

Opozisaun nebe  forte hasoru governu Maun Xanana nian,  se ita la kontrola Maun Xanana nia governu ho diak, Maun Xanana nia ema sira,  otonomista nebe hale-u Maun Xanana mak  se lori  nasaun doben ba desgrasa karik imi funu malu iha Fretilin nia laran. 

Iha  politika laiha inimigo maibe ohin loron iha Timor Lorosae ita iha duni inimigo barak, otonomistas, traidores no ema inkompetente maka ukun ita, hodi hamonu ita nia luta hasoru Indonezia, ema ke ukun ita agora  sira neo-colonizadores, sira ukun ba sira nia aan rasik no halo esplorasaun ba povu.

Maun Lere, haree deit petisionario Rui Araújo, ema nia aman ida ne’e nia mediku, krizi boot aimoruk, ema barak mate tanba laiha aimoruk, maibe petisionario ida ne’e nia preokupa deit ho petisaun hodi halo kongressu hodi hamonu Maun Lu no Maun Mari. Ne’e hatudu lolos ninia karakter aat no katak nia hamoorok deit ba kadeira.

Petisionariu nain tolu ne’e laiha sentidu Estadu ka domin ba povu Maubere liu ba partidu historiku Fretilin,Sira dehan hadi'a Fretilin, liafuan hadia  nee lia falun kee sira subar Hela sira nia intrese, sira buka deit diak ba sira nia aan rasik, tanba ne’e Maun Lere diak liu hasees aan hosi sira, tanba sira hanesan ema politiku sira falha ona no sira agora sai deit petisionariu frustradu, militante Fretilin la fiar liu sira, sira hanesan ema marjinal iha Fretilin nia laran.

Maibe karik Maun Lere hakarak ba ho sira karik imi bele harii PARTIDU FOUN hodi nune’e bele halo petisaun nomos kongressu tuir imi nia hakarak. Petisionario nain tolu ne’e lakon ema hotu nia tempu halo atividades hasoru Fretilin, sira la brani harii partido ida ka? Karik nune’e duni, karik sira hatene ona katak militante Fretilin nian no povu sei la fiar liu petisionario sira ne’e… 

Loron ida Fretilin sei presiza duni troka lideransa, maibe tuir regras partido nian no vontade militante sira, laos tuir  petisionario sira nia hakarak ka sira nia petisaun, ema sira ne’e moe laiha duni, hakarak ukun ema nia partidu maibe lejitimidade laiha, diak liu imi para ho imi nia surat-tahan aat ne’e , ema nein interessado ho imi nia lixu.

Fretilin la presiza lideransa hanesan Somotxo, Rui Araújo ka Osorio Florindo, ema sira ne’e hanesan lolos Maun Xanana, sira fahe hodi ukun. Fretilin presiza ema ida hanesan Maun Taur, ema ke ukun ita nia rai ho kompetensia, onestidade no domin, ema hanesan TMR maka bele sai lideransa diak hodi hamutuk ho Maun Mari no Maun Lu Olo, atu lori hanoin diak ba partidu Fretilin no rai doben Timor Leste. To’o ona tempo Maun Taur fila ba nia uma Fretilin, tanba partidu ida ne’e presiza duni ema hanesan Maun Taur.

Tuir lolos imi temki hamutuk ba bolu Maun Taur no nia alin sira hodi fila mai Fretilin, laos ba hafahe malu.

Maun Lere monu iha grupu petisionario Somotxo,  Araújo no Florindo nia lasu.

terça-feira, 6 de fevereiro de 2024

FRETILIN Suspeita MS Elia Amaral iha Indisius Forte ba Prátika Krime Abuzu Podér

Independente - By Ekipa Independente

DÍLI:Bankada Frente Revolusionáriu Timor-Leste Independente (FRETILIN) iha Parlamentu Nasionál, suspeita boot ba Ministra Saúde (MS), Elia dos Reis Amaral tanba iha indisiu forte ba prátika krime abuzu podér, favoritismu no poténsia ba partisipasaun ekonómika.

Tuir komunikadu ne’ebé Online INDEPENDENTE asesu iha tersa (06/02) katak, Ministra Elia halo prosesu adjudikasaun direta ka hili kompaña Sali-Mago Unipessoal Lda hodi hatama aimoruk, mesmu Sali-Magu iha de’it esperiénsia iha area konstrusaun maibé la iha esperiénsia sosa ai-moruk.

“Haree ba faktu hirak ne’e, Bankada FRETILIN iha suspeita bo’ot tanba haree hanesan iha indisiu forte katak Sra. Elia dos Reis Amaral Ministra Saúde prátika krime abuso de poder, favoritismo no potensia ba partisipasaun ekonomika iha prosesu adjudikasaun direta ka hili kompaña Sali-Magu Unipessoal Lda. Tanba ne’e, Bankada FRETILIN, ho baze ba artigu 211 kodigu prosesu penal, hato’o partisipasaun ka keixa ba Ministeriu Públiku atu bele loke investigasaun kle’an ba prosesu ajudikasaun direta ba kompañia Sali-Magu Unipessoal Lda, no nia prosesu akizisaun ka sosa ai-moruk no produtus farmaseutikus ne’e rasik” sita komunikadu.

Iha loron 06 fulan Fevereiru tinan 2024 bankada FRETILIN hatama partispasaun ba Prokuradoria Geral Repúblika kona-ba Prosesu adjudikasaun direita ba akizisaun ai-moruk.

Polémika kona-ba falta ai-moruk, materiál konsumável sira no produtu farmaseútika iha fasilidade saúde hahú husi Postu Saúde, Sentru Saúde to’o mai hospital sira, kontinua sai preokupasaun públiku nian. Governu, liu husi Ministra Saúde, tenta desvia hodi soe kulpa ba Governu anteriór no tenta atu subar realidade loloos.

Bankada FRETILIN, buka atu komprende kauza husi problema falta ai-moruk ne’e, no liu hosi fiskalizasaun no ezaminasaun dokumentu sira relasiona ho prosesu sosa ai-moruk ne’e rasik, deteta faktus balu ne’e be’e levanta supeita katak problema ne’e mai husi prosesu hili kompaña ne’ebé atu sosa ai-moruk ho kareter urjénsia ne’e.

Aliende ne’e Bankada FRETILIN konsege rekolla faktus no informasaun hodi aprezenta relasiona ho prosesu hili kompaña Sali-Magu Unipessoal Lda hodi sosa aimoruk.

“Iha loron 6 fulan setembru 2023, SAMES, IP hato’o pedidu autorizasaun ba Ministra Saude konaba nesidade ai-moruk, material konsumaveis, no sasan hospital ba hospital nian hamutuk 946 items atu sosa ho urjensia ho orsamentu rektifikativu ne’ebé aprova iha loron 25 fulan agustu 2023 ho montante US$ 6,000,000.00. Tuir dekretu lai nú. 18/2015, ne’ebé aprova kriasaun SAMES IP no nia estate, hodi regula katak SAMES IP iha kompetensia eskluziva ba sosa aimoruk no produtu farmaseutika, armazena no distribui. Maibe Sra. Elia dos Reis Amaral, Ministra Saúde deside halo prosesu aprovizionamntu rasik ba sosa ai-moruk ne’e.

Iha loron ne’e kedas, 6 setembru 2023, Sra. Ministra Saude liu husi despaixu nú. 11/MS/IX/2023, indika Kompaña Sali-Magu Unipessoal Lda ho razaun iha kapasidade atu sosa ai-moruk, mesmu Sali-Magu iha deit esperensia iha area konstrusaun maibe la iha esperensia sosa ai-moruk. Liu husi despaixu ida ne’e duni estabelese ekipa avaliasaun no husu atu haruka konvite ba Kompaña Sali-Magu hodi aprezenta caderno encargos no proposta.

“Kompaña Sali-Magu unipessoal Lda foin bele hetan lisensa atividade negosiu ba sosa ai-moruk nom produtu farmaseutika husi SERVE iha loron 8 setembru 2023 no hetan Lisensa Operasional ba Rejistu Importadora husi Ministeriu Saude iha loron 29 setembru 2023. Katak kompaña hetan tiha konvite mak foin trata nia lisensa atividade” hatete komunikadu.

Iha loron 18 fulan outubru 2023, Ministra Saude ho Kompaña Sali-Magu Unipessoal Lda ne’ebé reprezenta husi Sansão Gomes nu’udar diretor asina kontratu ho valor US$ 5,999,990.07, no kompomete atu hatama sasan tuir kontratu ne’e loron 40 hafoin asina kontratu, maibe realidade to’o agora kompaña seidauk bele hatama sasan.

Defeza António Kalohan Hatama Ona Rekursu ba TR Kontra Desizaun TJPID

Beatriz Belo & Liduway Xavier

DILI, (timorpost.com)— Ekipa Defensoria ne’ebé fó asisténsia legál ba arguidu eis Ministru Komersiu Industria no Ambiente (MKIA), António da Conceição ‘Kalohan’ ba kazu krime partisipasaun ekonomia negósiu, maka advogadu privadu, Pedro Camões, hatama ona rekursu ba Tribunál Rekursu (TR) kontra desizaun Tribunál Judisiál Primeira Instánsia Díli (TJPID) ne’ebé aplika pena prizaun efetivu tinan lima (5) ba nia kliente.

Defeza ba arguidu António da Conceição ‘Kalohan’, advogadu privadu, Pedro Camões, hatete ekipa advogadu ba arguidu António da Conceição ‘Kalohan’, iha loron Kinta, (01/02/24) iha tuku 04:00 lorokraik hatama ona rekursu ba TR, tanba konsidera desizaun Tribunál Judisiál Primeira Instánsia Díli ne’e laloos.

“Ekipa advogadu hafoin simu desizaun husi Tribunál haree ka análiza despaixu Tribunál Judisiál Priméira Instánsia Díli nia ne’e, la tetu no haree didi’ak no mós haree ho momoos entre despaixu simples ho ordem de servisu, razaun ida-ne’e mak halo rekursu hatama ona ba Tribunál Rekursu foin lalais ne’e”, dehan advogadu privadu, Pedro Camões, ba jornalista sira iha nia edifísiu Timor Plaza, Domingu, (04/01).

Nia hatete, objetivu hatama rekursu ne’e ba TR hodi nune’e TR haree loloos entre despaixu ho ordem de servisu, tanba António da Conceição ‘Kalohan’ ho Ministru Komérsiu Indústria la hanesan.

“Ami ekipa advogadu sira haree katak, desizaun husi Tribunál Judisiál Primeira Instánsia Díli ne’e todan, maibé halo presepsaun ne’ebé ladún loloos ba arguidu António da Conceição ‘ Kalohan”, nia akresenta.

Advogadu ne’e esplika, iha loron 16 fulan-Janéiru tinan 2024, defeza ba arguidu António da Conceição ‘ Kalohan’ simu despasu desizaun husi Tribunál liga ho desizaun ba kazu krime partisipasaun ekonomia negósiu hasoru arguidu. Tanba ne’e, ekipa Advogadu sira ho arguidu mós hakarak halo pedidu ida, auto konfiansa ba dokumentu hotu ne’ebé hanesan provas dokumentu iha tribunál nian, para aleinde konsulta autos ne’e, arguidu mós indika tan advogadu seluk hamutuk ho sira hodi prepara rekuru tanba ne’e finaliza ona rekursu.

“Hanesan bain-bain antes atu submete rekursu ba Tribunál Rekursu ami sei tuur hamutuk ho António da Conceição ho advogadu sira doutór Arlindo, ho doutór José Guterres, inklui ha’u hodi halo analiza hamutuk kona-ba faktu sira ne’ebé mak Tribunál Judisial Primera Instansia Dili hatete provadu, dokumentu sira ne’ebé ligadu ho akuzasaun, ikus mai finalmente Tribunál deside,” nia afirma.

Tuir nia, leitura ne’ebé advogadu sira halo rekursu ne’e dehan desizaun Tribunál Judisiál Primeira Instánsia Díli ne’e, bele dehan halo provadus no mós fó provas ne’ebé ladún loos. Defeza ne’e fó ejemplu, iha kazu konkreitu entre despaixu António da Conceição nian, agora hanesan rekorente ne’e, nia halo despaixu ida iha dia 15 de Jullu, liu loron 10 nia la Ministru Komersiu Industria. No Iha despaixu ne’e, rekorente António da Conceição haruka dirije ba diretór sira iha Ministériu Komérsiu Indústria sira atu halo levantamentu téknika sobre posilibilidade ou la posibilidade atu halo atividade iha Atabae.

Nia hatutan tan, hotu iha ne’e, António da Conceição ‘Kalohan’ ou rekorente la halo ona atividade iha Ministériu Komérsiu Industria maibé Ministru foun Komérsiu Indústria mak fó orden atu halo ordem por eskrita.

“Ami ekipa advogadu sira haree katak entre despaixu ho ordem eskrita Ministru foun Komérsiu Indústria mak haruka halo servisu, hodi hatudu empreza para halo atividade, mais despaxu ida priméiru ne’e diretór sira atu halo levantamentu téknika, entaun iha atividade ne’e la hanesan no tribunál konfundi katak António da Conceição ‘Kalohan’ fó orden atu halo projetu ba kompaña ida, maibé realidade fó ordem ba diretór tékniku ida para atu halo levantamentu tékniku,” nia subliña.

Tanba ne’e, tuir nia, signifika sinór António da Conceição ‘Kalohan’ la involve iha kazu ida-ne’e, tanba depois nia halo tiha despaixu ne’e, António da Conceição’ Kalohan’ muda tiha la Ministru ona ba iha Komérsiu Indústria, no la fó tan andamentu no ordem ba diretór sira no inklui servisu administrasaun komérsiu indústria, mais ministru foun mai mak fó ordem eskrita atu imprensa ida-ne’e, bele halo ou lae.

Eleinde ne’e, tribunál mós aplika pená partisipasaun ekonomia negósiu ba António da Conceição ‘Kalohan’, ho pena prizaun tinan-5 ne’e laloos, tanba António da Conceição ‘ Kalohan’ la haruka funsionariu sira atu kontratu ho empresa ka halo atividade masin nian, liga ho prosesu pagamentu.

“Ami advogadu sira mós haree katak Tribunál Judisiál Priméira Instánsia Díli hala’o julgamentu mais la haree provas ho data ne’ebé loloos no fó desizaun ne’ebé laloos”, katak nia.

Tanba ne’e, iha razaun duni atu husu Tribunál Rekursu análiza faktu sira ho krítiku ne’ebé advogadu sira halo, atu nunee ikus mai husu para absolvesaun ka liberdade ba António da Conceição ‘Kalohan’.

sexta-feira, 2 de fevereiro de 2024

POVU NAKTUKA VERSUS MAUN BOOT XANANA

António de Sá

"NAKTUKA FILA EMA NIA KAKUTAK."

Gadai Rai ketan NAKTUKA Laos dalan ba hakotu linha fronteira trestre, Rai Natar ho to-os  hektares atus 2 ba leten soma hamutuk ho rai to-os bele atinji hektares atus 4, rai atus ba atus mak entrega gratuita ba eis Invazores, Ami hanoin  Ida nee injustica boot, perante injustica ba Povu Rai Nain violasaun boot ba konstituisaun RDTL, rai hektares atus rua laos rai kiik, rai kee boot tebes, iha durante nee ami hanoin persija evalua hikas kapasidade no khunecemento ikipa negociador fronteira tasi, no trestre.

Ami hanoin laos kestaun lideranca ba ikipa negociador maibe ami hare, iha nee ikipa negociador mak tenta halo manobra hasoru povu Naktuka.

Dialogo ohin mak laiha solusaun, e rai nain Naktuka mak temki buka dalan ba resolve rasik, ami hanoin Ida laos opsaun, nee meus husik liman ou ameasas.

Situasaun mak nunee ona, dalan iha rua :

1. Rai nain nafatin defende nia rai no hamrik metin iha estado RDTL nia majun.

2. Rai nain nafatin sai nain ba rai no administrativamente muda ba hamutuk Indonezia.

Ida nee la fasil, purke akordo internasional fahe baliza  rai iha tempo kolonial afavor ba Timor Leste, e provaz barak tebes ba assunto Ida nee.

Nudar pergunta ba ita  tamba sa temki komunidade mak resolve rasik sira nia rai, Estado ba nebe? Iha nebe? No Estado halo hela saida?

Ukun an dala ida, fronteira iha ida.

Iha negociasaun fronteira tereste  labele  mesak nasaun ida mak deside/sepihak maibe temki involve nasaun vizinho nebe  hela dereita iha baliza, izemplo mak kazu NAKTUKA Timor Leste no  Malazia iha ilha  Kalimantan iha negociasaun ba fronteira (border diplomacy)  negociasaun nee inportante  tebes ba paiz 2 nebe hela baliza ba malu,  tamba nee  atu hatur markasau no  ka ponto  fronteira  tereste  persija involve komunidade nebe  hela iha baliza,  lmitasaun fronteira ukun nain sira entre pais 2 bele koalia ba malu, maibe  tama iha faze  damarkasi/markasaun  temki iinvolve komunidade rai iha rai baliza teorikamente  ba delimitasaun fronteira baliza  uja  metode  delimitasaun nodemarkasaun, delimitasaun mak  prosesu ida ba deside  linha fronteira entre pais rua e demarkasun mak  desijaun ba  hatur pontos/ titik-titik patok iha linha fronteira  terestre.

Aspeto stretegiku lubuk wain iha demarkasaun ba pontos pontos iha fronteira terestre temki hare hosi:  - Rekursu naturais, defeza,  siguranca , economia no cultura.

Naktuka  hanorin ita nudar nasaun no estado  atu respeito ema nia fronteira no ema temki respeito ita.


quinta-feira, 1 de fevereiro de 2024

Somotxo, Rui Araújo no Osório Florindo ema traidor, serbisu ba Xanana hodi destroi Fretilin

Lita Mendonça

Kamarada Somotxo, Rui Araújo, Osório Florindo ema traidor sira halo serbisu ba Xanana no  Partidu CNRT, inklui mos kamarada Rogerio  Lobato no ida ne’e bele sai problema boot ida tanba sira  halo jogada Xanana nian hodi afasta povu husi problema Naktuka.

Sira hakarak desvia atensaun povu nian hodi taka Fretilin nia pozisaun ba kazu Naktuka tanba povu agora preokupa tebes ho kazu ida ne’e no sira mai halo politika barato liu,  petisaun tun sae hodi desvia povu ba problema boot ida ke Mau Xanana kria iha Oekussi ne’eba.

Hanesa ema politiku, sira  la serve no laiha kapasidade analiza ba situasaun Rai laran,  sira laiha sensibilidade ba situasaun Rai laran.  Ita la hatene tanba saida mak CNRT entrega  Rai Naktuka  ba Indonesia, devia hamutuk ho povu hodi hasoru situasaun nee, agora ema nain 3 nee ba halo fali Serbisu kontra opiniaun, nee ita atu bolu saida? Sira hanoin deit mak kargu, hanoin deit mak projeto, ema hanesan ne’e Timor Lorosae la presiza sira atu ukun ita.

Parese iha sira nia hanoin mak remodelasaun no petisaun deit..saida deit Ssra temki halo, nunee opozisaun Fretilin, karik iha kongresso extra ordinario, Sira mak eleito e sira mak ba hamutuk ho CNRT, baratu liu. Ema traidor maka hanoi  halo aat ba partidu istoriku Fretilin. Sira sai fali ema petisionariu, ema kontra, ema traidor. Sira hakarak destroi Fretilin hodi satisfaz sira nia patraun Xanana, sira bele mehi nafatin.

Komunidade  Naktuka lakon to-os,n atar no ema nain tolu ne’e la hanoin liu, hanoin deit mak kargo.  Kamarada Mari no Lu Se deit bele ba troka, maibe atu troka kamarada nain rua ne’e tenki tuir dalan organizasaun nian, laos tur tur ba troka ona. Sira laiha sentidu estadu sira sai duni cavalo mandadu Xanana nian.

 Kamarada nain tolu ne’e matan mihis ba kargu iha remodelasau no Naktula mak sai sasukat no sasin ba sira nia ambisaun. Ema ambisozu laiha patriotismo no domin ba povu ida ne’e sira buka maka kadeira hodi satisfaz sira nia ambisaun, sira nia intresa boot liu povu nian.

Para ona ho imi nia ambisaun aat, para ona ho kongressu, petisaun no kria instabilidade iha rai laran, hakarak ukun Fretilin entaun hein kongressu maka imi halo lista/petisaun ida maine povu la fiar liu ema traidor hanesan imi,buka diak ba imi nia aan rasik.

Imi sai ona hosi Fretilin, sai deit, ami la presiza ema traidor hanesan imi, aat liu tan imi la hanoin ho imi nia kakutak rasik, imi tuir deit imi nia patraun Xanana Gusmao. 

Imi traidor dala rua, trai povu no trai partidu Fretilin!